Hoge Raad 6 december 2019: (Assurantie)portefeuille kan niet worden overgedragen/verpand

De Hoge Raad heeft vrijdag in een lang verwacht arrest bepaald dat een assurantieportefeuille niet een vermogensrecht is en dus niet kan worden overgedragen of verpand. De gevolgen zijn in de eerste plaats belangrijk voor de verzekeringswereld maar het arrest is belangrijk voor alle sectoren waarin portefeuilles worden overgedragen.

Wat was er aan de hand?

Het ging in deze zaak om een lening van ING Bank van EUR 20.000,00 aan een assurantietussenpersoon. De bank had als zekerheid voor de lening een pandrecht op onder meer de ‘cliëntenbestanden’ en ‘goodwill’ bedongen. Nadat de tussenpersoon failliet ging, heeft de curator de assurantieportefeuille en de hieraan verbonden goodwill verkocht aan een derde voor EUR 80.000,00. ING Bank stelde zich tegenover de curator op het standpunt dat dit bedrag moest worden aangewend om de lening af te lossen, omdat zij een pandrecht op de assurantieportefeuille had.

Is een portefeuille een vermogensrecht?

De centrale vraag in deze zaak was of een portefeuille in juridische zin een ‘goed’ is dat kan worden overgedragen of verpand. Volgens de wet zijn er drie categorieën goederen, namelijk (onroerende) zaken, dieren en vermogensrechten. ING Bank stelde dat een portefeuille een vermogensrecht is.

De bank voert aan dat een assurantieportefeuille bestaat uit een samenstel van overeenkomsten waarvan de waarde ligt besloten in de verwachting dat cliënten ook in de toekomst provisie zullen betalen. Dit samenstel van overeenkomsten met toekomstige waarde kan (en wordt) in de praktijk verhandeld. De bank wijst er op dat de curator zelf de assurantieportefeuille ook daadwerkelijk heeft verkocht. Volgens de bank is het dus duidelijk dat assurantieportefeuilles economische waarde vertegenwoordigen en volgens haar volgt daaruit dat assurantieportefeuilles vermogensrechten zijn. De bank ziet zich gesteund door de literatuur, waarin soms wordt aangenomen dat een assurantieportefeuille als een vermogensrecht moet worden gekwalificeerd (en dus kan worden overgedragen/verpand). Een belangrijk argument voor dit standpunt wordt gevonden in § 4.3.8.3 van de Wet financieel toezicht, dat gaat over de verhouding tussen verzekeraars en assurantietussenpersonen. Hierin is namelijk als volgt bepaald:

“De verzekeraar verleent op schriftelijk verzoek van een bemiddelaar zijn medewerking aan de gehele of gedeeltelijke overdracht van de portefeuille van die bemiddelaar aan een andere bemiddelaar, tenzij de verzekeraar gegronde bezwaren heeft tegen die bemiddelaar.” [onderstreping door MK]

De literatuur is echter (terecht) niet onverdeeld over het antwoord op de vraag of een assurantieportefeuille als vermogensrecht moet worden gekwalificeerd. Een assurantieportefeuille bestaat feitelijk uit het samenstel van overeenkomsten (zowel tussen de assurantietussenpersoon en de verzekeraars als tussen de assurantietussenpersoon en de verzekeringnemers) en de uit die overeenkomsten voortvloeiende (vorderings)rechten en de daarmee samenhangende goodwill. Deze ‘algemeenheid van goederen’ kan niet als zelfstandig vermogensrecht worden beschouwd. Weliswaar staat in de Wft dat een portefeuille kan worden overgedragen, maar daarmee wordt niet bedoeld de overdracht in civielrechtelijke zin. Wat in de Wft is bedoeld is dat de verzekeraar de positie van de assurantietussenpersoon respecteert door mee te werken aan de overvoer van een assurantieportefeuille, niet meer.

Oordeel Hoge Raad

De Hoge Raad oordeelt dat een assurantieportefeuille niet als een vermogensrecht kan worden beschouwd. Het kan dus ook niet worden overgedragen of verpand. Dat portefeuilles in de praktijk min of meer gezien worden als overdraagbaar maakt volgens de Hoge Raad geen verschil. Ook het argument van de bank dat financiering van tussenpersonen moeilijker gaat worden als portefeuilles niet verpandbaar blijken te zijn, wordt door de Hoge Raad van de hand gewezen

En nu?

Ons kantoor is betrokken bij veel transacties en financieringen in de assurantiewereld. De vraag of een assurantieportefeuille als zodanig kan worden overgedragen of verpand komt daarbij vaak aan de orde. Wij hebben altijd geadviseerd dat de portefeuille als zodanig niet kan worden overgedragen of verpand en zien dat standpunt nu bevestigd door de Hoge Raad.

Leidt dit tot problemen? Dat hoeft niet: de overdracht van de portefeuille zelf is nog steeds makkelijk te regelen. Het is een kwestie van goed opschrijven dat alle overeenkomsten met verzekeraars en cliënten worden overgedragen en dat de verkoper een goed concurrentiebeding tekent. Voor financieringen is minder makkelijk een oplossing te vinden. Feit is namelijk dat de portefeuille als zodanig niet kan worden verpand en door de kredietverstrekker kan worden verkocht als onderpand. Wel kan de geldstroom naar de kredietverstrekker worden omgeleid door de provisies te verpanden, maar de waarde daarvan is geringer dan de going concern goodwill van een tussenpersoon.